Yağ Satarım Bal Satarım
- Ezgili ve kovalamacalı bir oyundur, en az altı kişi ve bir mendil ile oynanır.
- Bir ebe seçilir, mendil ebeye teslim edilir. Diğer oyuncular, yüzleri birbirine dönük olacak şekilde bir çember oluşturarak yere otururlar. Oturan oyuncular oyun esnasında arkalarına dönüp bakamazlar. Sadece arkalarındaki zemini elleriyle yoklayabilirler.
- Ebe, elinde mendili, çemberin etrafında dolaşmaya başlar, bir yandan da durmaksızın şu ezgili tekerlemeyi söyler:
Yağ satarım, bal satarım,
Ustam ölmüş, ben satarım.
Ustamın kürkü sarıdır,
Satsam on beş liradır.
Zam-bak Zum-bak
Dön arkana iyi bak.
Yağ satarım, bal satarım,
Ustam ölmüş, ben satarım.
Alacağına, vereceğine
Bir kaşık ayran
Yarın sabah bayram.
- Bir süre sonra mendili oturan oyunculardan birinin arkasında çaktırmadan bırakır.
- Bu uyuncu arkasına mendil bırakıldığını farketmezse ebe bir tur döndükten sonra bu oyuncunun omzuna dokunur ve mendili farketmemiş olan oyuncu yeni ebe olur.
- Arkasına mendil bırakılan oyuncu bunu fark ettiğinde ise, derhal mendili kapıp ebeyi aynı yönde kovalamaya başlar. Kovalamaca sırasında çemberdeki diğer oyuncular tekrarla “tavşan kaç, tazı tut!” diye bağırarak tempo tutarlar.
- Ebe çember etrafındaki turunu yakalanmadan tamamlayıp arkasına mendili bıraktığı oyuncunun boşalttığı yere oturmayı başarırsa, ayakta kalan oyuncu yeni ebe olur ve tekerlemeyi söyleyerek çember etrafındaki turuna başlar.
- Eğer ebe, mendille kendisini kovalayan oyuncuya yakalanırsa ebe değişmez. Ebe mendili tekrar alır ve başa dönülür.
- Oyunun tarihçesine dair net bir bilgiye ulaşılamamıştır. Ancak türevlerinin Avrupa, Afrika, Amerika, Ortadoğu ve Uzakdoğu'da yaygın olarak oynanması, köklerinin oldukça eskiye dayandığını gösteriyor. Haliyle hangi coğrafyadan çıktığı konusunda da rivayet muhtelif.
- Oyunun Anglosakson kültürlerde mendil düşürmek yerine sırta dokunmalı oynanan daha popüler versiyonu Duck Duck Goose (Ördek Ördek Kaz) sıklıkla ABD’nin Minnesota yöresiyle anılıyor. Bazı iddialara göre bu oyunun asıl adı Duck Duck Gray Duck (Ördek Ördek Boz Ördek) ve oyundaki ayrıksı boz ördek meşhur Çirkin Ördek Yavrusu (1843) masalına atıfta bulunuyor.
- Masalın Danimarkalı Andersen'e ait olması ve Minnesota’daki İskandinav kökenli nüfusun çokluğu, oyunun Batı'daki çıkış noktasına dair bir ipucu veriyor olabilir.
- Dediğimiz gibi oyunun farklı kültürlerde çok çeşitli versiyonları mevcut. Bunlar farklı sözler, farklı hikayelerle örülmüş. Örneğin Fransa'da yaygın olan versiyonda ebe mektup getiren bir postacı olarak kodlanıyor. Anadolu'da ölmüş ustasının ardından yağ bal ticaretine devam eden çırak hikayesinin kökenini bilen varsa beri gelsin.
- Oyunun ezgisi malum. Yine de ezgilerin alabileceği biçimler şaşırtıcı olabiliyor. Aşağıda iki örneğini paylaşalım; biri Murat Kurt’un korkunçlu, diğeri Cenk Erdoğan Trio’nun musikişinas yorumuyla.